Η επανάσταση των Καλλεργών. Απόσπασμα από το ανέκδοτο βιβλίο μου «Η Κρητική Αντίσταση»

2.11. Η επανάσταση των Καλλεργών

Οι επικηρυχθέντες Καλλέργηδες κατέφυγαν στην επανάσταση, ενώ δεν είχε κατασταλεί ακόμη η αποστασία του Αγίου Τίτου. Με το μέρος τους πήγαν οι αδελφοί Τίτος και Θεοδωρέλλος Βενιέρ, οι αδελφοί Αντώνιος και Φραγκίσκος Γραδενίγοι, ο Ιωάννης Μολίνος, ο Μάρκος Βονάλες και άλλοι πολλοί. Η επανάσταση αυτή, γνωστή και ως επανάσταση των Καλλεργών, ξεκίνησε τον Αύγουστο 1364 στον Μυλοπόταμο και επεκτάθηκε γρήγορα και στην υπόλοιπη Κρήτη. Οι Καλλέργηδες, αφού συγκέντρωσαν πολλούς οπαδούς τους, οχύρωσαν κάποια χωριά για να τα χρησιμοποιούν ως ορμητήρια. Οι επαναστάτες πολέμησαν έχοντας ως σύμβολό τους τη σημαία του Βυζαντίου, προσδίδοντας έτσι στον αγώνα τους έναν εθνικό χαρακτήρα. Ο Ιωάννης Καλλέργης επιτέθηκε εναντίον του χωριού Άγιος Μύρωνας και αιχμαλώτισε τον Ανδρέα Πανταλέον και τρεις ακόμα Βενετούς φεουδάρχες. Επίσης, πολιόρκησε το φρούριο Μαλεβίζι και σκότωσε τον καστελλάνο Νικόλαο Δάνδολο.
Εναντίον των επαναστατών κινήθηκε από τον Χάνδακα ο Προβλεπτής Νικόλαος Ιουστινιάνης και ο Λουδοβίκος Δαμολίνος. Απώθησαν τους επαναστάτες και πυρπόλησαν τον Άγιο Μύρωνα. Μετά από αυτά, οι επαναστάτες κατέφθασαν στην περιοχή του κάστρου του Καινουργίου (Castel Nuovo) και άρχισαν να φονεύουν Εβραίους και Λατίνους. Οι Λατίνοι, αφού κατέφυγαν μέσα στο φρούριο, ξεκίνησαν να αμύνονται σθεναρά, έως ότου έφθασε ο Προβλεπτής Πέτρος Τριβιζάνος και εξεδίωξε τους επαναστάτες. Επίσης, στην πόλη του Ρεθύμνου επιτέθηκαν επαναστατικές ομάδες και κατέκαψαν τις οικίες Βενετών έξω από την πόλη. Σε λίγο χρόνο ολόκληρη η δυτική Κρήτη ελεγχόταν από τους επαναστάτες.
Η Βενετία αντέδρασε αποφασιστικά και δυναμικά. Ο πάπας κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των επαναστατών ιερό και έδωσε την άδεια να διεξαχθεί στρατολόγηση Τούρκων μισθοφόρων στην Μικρά Ασία. Στο νησί έφθασαν ισχυρές δυνάμεις με πέντε Προβλεπτές, που είχαν απόλυτες εξουσίες.
Οι επαναστάτες κατάφεραν να εξεγείρουν την ανατολική Κρήτη και να χρησιμοποιήσουν το οροπέδιο του Λασιθίου ως ορμητήριο. Θέλησαν να μεταδώσουν το κίνημα και στην επαρχία της Σητείας. Προτού όμως φθάσουν στο Λασίθι δέχθηκαν επίθεση κοντά στο χωριό Έμπαρος από τον Προβλεπτή Νικόλαο Ιουστινιάνη ο οποίος τους κατανίκησε και φόνευσε 40 από αυτούς. Οι υπόλοιποι διασώθηκαν στο Λασίθι. Από εκεί προσπάθησαν ξανά να εξεγείρουν την ανατολική Κρήτη, αλλά ο Βενετός φεουδάρχης, Φραγκίσκος Καραβέλλος, εστάλη εναντίον τους και ματαίωσε τα σχέδιά τους. Επιστρέφοντας από το Λασίθι, οι επαναστάτες πυρπόλησαν το προάστιο του φρουρίου Ριζοκάστρου (Belveder). Ύστερα κινήθηκαν κατά του φρουρίου Μαλεβιζίου (Malvicino = ο κακός γείτονας), το οποίο οι Βενετοί επισκεύαζαν. Όμως η σταθμεύουσα εκεί βενετική φρουρά τους απέκρουσε.
Τον Μάρτιο του 1365 ήλθαν στην Κρήτη πέντε καινούργιοι Προβλεπτές με απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Στρατολόγησαν μισθοφόρους και αγόρασαν άλογα από την Τουρκία. Οι επαναστάτες όμως δεν κάμφθηκαν καθόλου. Αφού η επίθεση στο κάστρο του Μαλεβιζίου απέβη άκαρπος, επιτέθηκαν στο προάστειο της πόλης των Χανίων, όπου κατέκαψαν τις οικίες των Βενετών.
Υπό την αρχηγία του Τίτου Βενιέρ και του Φραγκίσκου Γραδενίγου 2.500 άνδρες έφθασαν κοντά στον Χάνδακα και κατέλαβαν τα κοντινά χωριά, όπως τον Άγιο Θωμά, το Αξέντι κ.ά. Εκεί τους επιτέθηκε ο Προβλεπτής Ιάκωβος Μπραγαντίν με δύναμη 500 ιππέων και 1.500 πεζών. Στην μάχη που ακολούθησε, νίκησαν οι Βενετοί. Όσοι από τους επαναστάτες συνελήφθησαν αιχμάλωτοι απαγχονίσθηκαν αμέσως. Κατόπιν τα χωριά παραδόθηκαν στις φλόγες.
Τα γειτονεύοντα προς το Λασίθι χωριά, Ξειδάς, Κασταμονίτσα, Αμαριανό, Ασκοί και Άγιος Γεώργιος, όπως και άλλα μικρότερα, επαναστάτησαν με αρχηγούς τον Κώστα Μελαχρινό και τον Καλόγηρο Φορνάρη. Οι κάτοικοι έφυγαν με την κινητή τους περιουσία στο Λασίθι, όπου ήλθαν για υποστήριξη ο Ιωάννης Καλλέργης, ο Τίτος και Θεοδωρέλλος Βενιέροι και οι δύο Γραδενίγοι. Αφού οχυρώθηκαν εκεί, χρησιμοποίησαν το μέρος ως ορμητήριο για τις μελλοντικές επιχειρήσεις. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν και οι κάτοικοι των ανατολικών επαρχιών, οι οποίοι κατέφυγαν και αυτοί στο Λασίθι. Με την συγκέντρωση τόσων δυνάμεων, οι επαναστάτες ξεκίνησαν επιδρομές οι οποίες έφτασαν μέχρι και τα περίχωρα του Χάνδακα. Οι λεηλασίες και οι καταστροφές των περιουσιών των Βενετών δεν είχαν προηγούμενο. Ακόμα και τα σπίτια τους κατεδαφίζονταν από τους μανιασμένους επαναστάτες. Ο Προβλεπτής Πέτρος Μοτσενίγος, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την άμυνα των προαστίων, υποχώρησε με τον στρατό του μέσα στον Χάνδακα.
Οι Προβλεπτές, οι οποίοι είχαν στρατολογήσει περίπου 500 Τούρκους μισθοφόρους, ειδοποίησαν την μητρόπολη για την δυσχερέστατη θέση στην οποίαν είχαν περιέλθει, αιτούμενοι στρατό για να καταβάλουν τους επαναστάτες.
Η σιτοδεία όμως του 1365 έκαμψε το αγωνιστικό φρόνημα των επαναστατών και υπήρξε η αιτία για διαμάχες ανάμεσα στους αρχηγούς. Οι Βενετοί, εκμεταλλευόμενοι την κακή κατάσταση, συνέλαβαν τους Βενετούς αρχηγούς της επανάστασης, με προδοσία, τους οποίους θανάτωσαν με φοβερά βασανιστήρια. Ο Τίτος Βενιέρ κατάφερε να δραπετεύσει από την Κρήτη και να σωθεί. Οι ανατολικές επαρχίες δήλωσαν υποταγή.
Ο πυρήνας της επανάστασης διατηρήθηκε ζωντανός μόνο στα Σφακιά, όπου εκεί κατέφυγαν οι Καλλέργηδες. Τον Απρίλιο του 1367 ο Προβλεπτής Ιουστινιάνης πέρασε τα βουνά των Σφακίων και έφθασε στην Ανώπολη, όπου εκεί κρίθηκε οριστικά η επανάσταση με τη σύλληψη των Καλλεργών ύστερα από προδοσία. Ο Γεώργιος Καλλέργης αποκεφαλίσθηκε στα Χανιά και ο Ιωάννης θανατώθηκε στον Χάνδακα. Μεταξύ των αιχμαλωτισθέντων ήταν και η σύζυγος και οι γιοι του Ιωάννη Καλλέργη, Αλέξιος και Λέων, οι οποίοι εστάλησαν στην Βενετία και καταδικάσθηκαν σε ισόβια κάθειρξη.
Οι Βενετοί εκδικήθηκαν με τρόπο φρικτό. Όλοι οι αρχηγοί της επανάστασης που συνελήφθησαν εκτελέστηκαν. Ο Άνθιμος, πρώην μητροπολίτης Αθηνών και Πρόεδρος Κρήτης, φυλακίστηκε και πέθανε από τις κακουχίες το 1371. Ο Προβλεπτής Ιουστινιάνη σε αναφορά του προς την μητρόπολη έγραψε ότι οι Κρητικοί δεν είχαν πια αρχηγούς για να συνεχίσουν την επανάσταση. Επίσης, διατάχθηκε από τους Βενετούς να εκκενωθούν η Ελεύθερνα Μυλοποτάμου, το Λασίθι και η Ανώπολη Σφακίων, ώστε να μην αποτελέσουν ξανά ορμητήρια των επαναστατών.
Με την επανάσταση αυτή των Καλλέργηδων τερματίζεται οριστικά η περίοδος των μεγάλων κρητικών επαναστάσεων. Οι Βενετοί πια δεν έκαναν λόγο για «ανοικτό πόλεμο» στην Κρήτη. Οι Κρητικοί, κατά κάποιο τρόπο, έδειχναν να είχαν κουραστεί από τον συνεχόμενο αγώνα τους εναντίον ενός αντιπάλου που υπερείχε κατά πολύ σε υλικά μέσα. Επίσης, μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως οι Κρητικοί έχασαν και την τελευταία τους ελπίδα για σύνδεση με το εθνικό κέντρο. Οι μετέπειτα επαναστάσεις είναι κινήματα μικρής κλίμακας, τοπικής εμβέλειας και περιορισμένου χαρακτήρα.