Ο ΑΓΓΛΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ: Ο ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ THOMAS HARDY

Ιούδας ο προδομένος: Το μυθιστόρημα «Jude the Obscure» του Thomas Hardy


Ένας από τους πιο φημισμένους Άγγλους μυθιστοριογράφους είναι ο Thomas Hardy. Ο Hardy γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου 1840 στο Dorset της Αγγλίας και πέθανε στις 11 Ιανουαρίου του 1928. Υπήρξε ένας συγγραφέας ταγμένος στο καλλιτεχνικό κίνημα του νατουραλισμού, που ενωρίς είχε ξεκινήσει να εξαπλώνεται κυρίως από την Γαλλία. Αν και πρωταρχικά θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή, συνέγραφε μυθιστορήματα κυρίως για να εξοικονομήσει τα προς το ζην. Οι χαρακτήρες των έργων του είναι δοσμένοι με αρκετό ρομαντισμό και παρουσιάζονται να αντιπαλαίουν με τα πάθη τους και με τις συνθήκες της ζωής, που συχνά είναι αντίξοες και πιεστικές. Από την άλλη πλευρά, η ποίηση του Hardy ενέχει αρκετό ενδιαφέρον· όμως το μυθιστορηματικό έργο είναι που καταξίωσε τον συγγραφέα στην ιστορία της λογοτεχνίας. Για να κατανοήσουμε με περισσότερη ακρίβεια την προσωπικότητα του συγγραφέα, δεν θα ήταν άστοχο να την παραλληλίζαμε με ένα ελληνικό αντίστοιχο: τον Παπαδιαμάντη. Ο Παπαδιαμάντης μέσα από τα διηγήματά του αποκαλύπτει τον έντονα αντικρουόμενο ψυχολογικό κόσμο των ηρώων του, καθώς έρχονται αντιμέτωποι και αυτοί με την απηνή πραγματικότητα της ζωής. Επίσης, αν ερευνηθεί εις βάθος η πορεία ζωής και των δύο συγγραφέων, θα συναχθεί το συμπέρασμα ότι Hardy και Παπαδιαμάντης εν πολλοίς ταυτίζονται και ουσιαστικά οι βίοι τους συμπορεύονται, όσον αφορά στην απόκτηση της μόρφωσής τους, στον τρόπο επιβίωσής τους, στο ύφος γραφής τους, στην σκιαγράφηση των ηρώων τους κ.ά.
Ο Thomas Hardy πολλές φορές, μέσα από τα λογοτεχνικά του κείμενα, εμμέσως σκιαγραφεί τον εαυτό του, προσδίδοντας έντονη αυτοβιογραφική χροιά στην θεματολογία των έργων του. Ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα τέτοιου είδους είναι και το Ιούδας ο αφανής («Jude the Obscure»). Το συγκεκριμένο έργο είναι το τελευταίο από τα μυθιστορήματα του συγγραφέα, το οποίο ξεκίνησε να δημοσιεύεται με τη μορφή επιφυλλίδας και εν συνεχεία τυπώθηκε σε βιβλίο το 1895. Το βιβλίο αυτό, όντας «αιρετικό» για την βικτωριανή Αγγλία της εποχής, κάηκε δημόσια από τον επίσκοπο του Wakefield τον ίδιο χρόνο, καθώς θεωρήθηκε επικίνδυνο για τα χρηστά ήθη. Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Jude Fawley, που ανήκει σε χαμηλή κοινωνική τάξη και ονειρεύεται να αποκτήσει ανώτατη μόρφωση. Οι άλλοι χαρακτήρες είναι η γυναίκα του, η Arabella, και η ξαδέρφη του, η Sue. Τα θέματα που θίγονται σ’ αυτό το έργο είναι η κοινωνική διαστρωμάτωση της εποχής, η γνώση, ο γάμος, η θρησκεία και η τάση για τον εκμοντερνισμό της σκέψης και της κοινωνίας.
Το μυθιστόρημα διακρίνεται από την άριστα δομημένη πλοκή του, με λεπτομέρειες να δίδονται με αριστουργηματικό τρόπο, εκεί που χρειάζονται κάθε φορά για να εμπλουτίσουν το context της αφήγησης. Το σημείο που αντέβαινε στα μέτρα και τα σταθμά της εποχής ήταν η καινούρια θεώρηση του θεσμού του γάμου από τον συγγραφέα, τον οποίο παρουσιάζει με μειωμένο κύρος και ότι δεν πρέπει να αποτελεί μια αμετάκλητη δέσμευση του ανθρώπου σε μια ζωή που τα πάντα μεταβάλλονται από στιγμή σε στιγμή. Επιπλέον, προβαίνει σε μια καταγγελία των προκαταλήψεων της κοινωνίας της εποχής του, καταδικάζοντας την τάση των ανθρώπων να θεωρούν σκανδαλώδη έναν τρόπο ζωής που διακρίνεται από την έλλειψη κάθε δέσμευσης, αλλά που χαρακτηρίζεται από πάθος. Ακόμη ότι η θρησκεία είναι μια λανθασμένη πρακτική του σύγχρονου ανθρώπου, που τον οδηγεί να πιστεύει ότι οι αντιξοότητες της ζωής είναι το αποτέλεσμα των προσωπικών του αμαρτιών.
Το μυθιστόρημα, λοιπόν, διηγείται την ιστορία του Jude Fawley, ενός λιθοκτίστη που ζούσε στην περιοχή του Wessex, και επιθυμία του ήταν να λάβει ανώτατη μόρφωση. Στον ελεύθερό του χρόνο μελετά μόνος του λατινικά και αρχαία ελληνικά, νιώθοντας μια ακατανίκητη έλξη προς την κλασική αρχαιότητα. Όμως προτού προλάβει να εγγίσει το όνειρό του, παντρεύεται ένα κορίτσι της περιοχής του, την Arabella Donn, η οποία όμως τον παρατά σε δύο χρόνια. Από εκείνον τον καιρό η μελέτη πια για τον Jude αποβαίνει ένα πάρεργο και έτσι σταματά την εντρύφησή του στους κλασικούς.
Μετά από τον χωρισμό με την γυναίκα του, ο Jude μετακομίζει στο Christminster και αρχίζει να δουλεύει ως κτίστης, ενώ παράλληλα μελετά, ελπίζοντας αργότερα να επιτύχει την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο. Εκεί, στο Christminster, συναντά και ερωτεύεται την ξαδέρφη του, τη Sue Bridehead. Ένας καινούριος όμως άντρας έρχεται να διαταράξει τη ζωή τους: ο Mr. Phillotson, ο οποίος παντρεύεται αργότερα τη Sue. Η Sue προβαίνει σε αυτό το εγχείρημα, γιατί έλκεται από την ομαλότητα και τη φυσικότητα του έγγαμου βίου, όμως πολύ σύντομα διαπιστώνει ότι η σχέση της με τον νόμιμο σύζυγό της είναι καταδικασμένη στη δυστυχία, αφ’ ενός γιατί είναι ακόμη ερωτευμένη με τον Jude, αφ’ ετέρου γιατί νιώθει μια γενικότερη αηδία για τον άντρα της.
Η Sue μην μπορώντας να αντέξει άλλο αυτήν την τόσο σκληρή πραγματικότητα, αφήνει τον σύζυγό της και επανενώνεται με τον Jude. Ζουν μαζί, αλλά δεν υφίσταται καμία σεξουαλική σχέση μεταξύ τους, γιατί η Sue αρνείται. Δεν παντρεύονται γιατί η οικογένεια και των δύο είχε άσχημο παρελθόν με αποτυχημένους γάμους, και, επίσης, για τον λόγο ότι θεωρούν ότι η νόμιμη δέσμευση θα καταστρέψει τον υπέροχο έρωτά τους. Ο Jude όμως πείθει τη Sue να κοιμηθεί μαζί του, και έτσι γεννιούνται κάποια παιδιά, βέβαια εκτός γάμου. Έξαφνα όμως φανερώνεται ένα παιδί από τον προηγούμενο γάμο του Jude, το οποίο ο ίδιος αγνοούσε, και το οποίο ονομάζεται Jude.
Το αποτέλεσμα όμως αυτής της τραγικής σχέσης είναι ότι και ο Jude και η Sue απομονώνονται από την κοινωνία που τους περιβάλλει, γιατί ζουν απάντρευτοι και, μάλιστα, έχουν και παιδιά. Φυσικά, ο Jude δεν μπορεί πουθενά να βρει δουλειά, αφού όλα τα αφεντικά, όταν μαθαίνουν σε τι οικογενειακή κατάσταση βρίσκεται, τον απολύουν. Ο μεγάλος όμως γιος του Jude, που ζει μαζί τους, παρατηρεί τα τόσο σοβαρά προβλήματα που έχουν προξενήσει στους γονείς του τα ετεροθαλή του αδέλφια και αποφασίζει να τα σκοτώσει. Στραγγαλίζει τα δύο παιδιά της Sue και μετά αυτοκτονεί με κρεμάλα. Άφησε ένα σημείωμα, έντονα τραγικό και αθώο: «το έκανα γιατί ήμασταν πάρα πολλοί».
Το συμβάν αυτό εξωθεί τη Sue σε νευρική κρίση και αρχίζει να σκέφτεται ότι τα έπαθε αυτά, επειδή η ζωή της ήταν εξ αρχής αμαρτωλή και τώρα πληρώνει το ανάλογο τίμημα. Αν και νιώθει τρόμο στην σκέψη να αποκαταστήσει τη προηγούμενη σχέση της με τον σύζυγό της, εν τούτοις επιστρέφει σ’ αυτόν και γίνεται ξανά η σύζυγος του παρελθόντος. Ο Jude φοβερά απογοητευμένος και απελπισμένος σκέφτεται να ξαναπαντρευτεί την Arabella, σαν να ήθελε να «διορθώσει» την πολυτάραχη ζωή του και να αποκαταστήσει την διασαλευμένη ηθική τάξη. Μετά από μία απεγνωσμένη επίσκεψη στην Sue μέσα σε έναν άθλιο καιρό, ο Jude αρρωσταίνει βαριά και πεθαίνει μέσα στον ίδιο χρόνο, χωρίς ποτέ να επιτύχει την προσωπική του λύτρωση.
Ο «Jude the Obscure» είναι ένα μυθιστόρημα που αξίζει να διαβασθεί, και το οποίο αποκαλύπτει με τον πλέον εναργή τρόπο την ψυχοσύνθεση ανθρώπων που τοποθετούν τον έρωτα πάνω από κάθε τυπική δέσμευση κοινωνικού χαρακτήρα. Είναι θηρευτές της ουσίας και όχι της κατ’ επίφασιν ζωής. Επιθυμούν το αγνό και ερωτοτροπούν με πάθος, χωρίς να υποτάσσονται στις κοινωνικές επιταγές. Όμως το αντάλλαγμα είναι βαρύ: αποκλείονται κοινωνικά και μια σειρά από τραγικά συμβάντα καταστρέφει τη ζωή τους. Η Sue και ο Jude νιώθουν τελικά ότι παρέκκλιναν από την ηθική τάξη και επιδιώκουν να ανακτήσουν τις παλιές τους ζωές. Το αποτέλεσμα είναι φοβερά τραγικό: ο Jude πεθαίνει χωρίς να έχει καταφέρει να υλοποιήσει κανένα από τα όνειρά του, παρά μόνο να ικανοποιήσει τον έρωτά του. Η Sue επιστρέφοντας στον σύζυγό της αναγκάζεται να υποταχθεί σε μία μορφή ζωής που τώρα πια της είναι μια αναπόφευκτη ζοφερή πραγματικότητα.


Γεώργιος Τ. Τσερεβελάκης-φιλόλογος